اوراق بهادار و هرآنچه در مورد آن باید بدانید

اوراق بهادار :

در جهان سرمایه داری «بورس»به عنوان یکی از پیشرفته ترین ابزار تکاملی سرمایه به شمار میرود.بورس جایگاه تبدیل داراییهای واقعی به ثروت کاغذی است زیرا در قبال دارایی واقعی) پول، وجه نقد، آورده غیرنقدی، اموال و …(که سهامداران جهت خرید سهام ارائه می دهند ورقه ای کاغذی به آنان داده می شود که نمایانگر«ثروت سهام» یا اوراق بهادار آنان است.اگرچه عده ای اعتقادی دارند که بورس و سهم بازی از مقوله نمی باشد اما عده زیادی نیز بر این عقیده هستند که چون در این بازی برخی زندگی خودر ا فدا خواهند کرد عملیات سهم بازی به «برد و باخت»شبیه است لذا بورس از مقوله قمار تلقی میشود و برای این ادعای خود بحران سهام ۱۹۲۹و سقوط -۲۰۰۰–۱۹۹۹بازار سهام نیویورک و همچنین سقوط سال ۱۳۸۳ و ۱۳۷۵بازار سهام تهران از ادله آنان می باشد که بسیاری را به نیستی کشانید.فارغ از اثبات این یا آن نظریه اگر بپذیریم که بورس جایگاه سرمایه و ظرفیت های سرمایه گذاری و تولید «یک کشور است حجم عملیات و مجموع سود و بازده سهام باید آینه تمام نمای وضعیت اقتصادی کشور باشد.

جهت ثبت شرکت و ثبت برند با مشاوران ما تماس بگیرید.

معرفی انواع اوراق بهادار :

اوراق بهادار در جهان بسیار متنوع هستند و به طور پیوسته ابزار معاملاتی جدیدی ایجاد می گردد.در ایران انواع اوراق بهادار چندان متنوع نیست.البته برنامه هایی برای گسترش انواع اوراق بهادار مورد معامله در بورس وجود دارد.در این بخش ابتدا اوراق بهادار مورد معامله در بورس و سپس تعدادی از اوراق بهادار مطرح و پرطرفدار نیز شرح داده خواهد شد.

• سهام عادی
• سهام ممتاز
• حق تقدم
• سهام جایزه
• اوراق مشارکت
• مشتقات
• اختیار معامله
• قرارداد آتی
• صکوک

سهام عادی

متداول ترین نوع اوراق بهادار در بازار ایران است.سهام عادی توسط هر شرکت منتشر شده و از ارزشی اسمی برخوردار است (در ایران ۱۰۰۰ریال است).تعداد سهام منتشر شده ی شرکت برابر است با سرمایه ثبت شده ی شرکت تقسیم بر ارزش اسمی.درنتیجه شرکتی با ۵۰۰ میلیون ریال ارزش اسمی دارای ۵۰۰ هزار سهم است.شرکت های پذیرفته شده در بورس از طریق عرضه ی اولیه سهام خود را به فروش می رسانند.توجه داشته باشید سرمایه شرکت با ارزش آن برابرنیست.سهام داران به نسبت تعداد سهام عادی خود مالک شرکت هستند درنتیجه اگر کسی ۱میلیون سهم از ده میلیون سهم شرکتی را داشته باشد مالک ۱۰درصد آن است.در قانون بورس ایران محدودیت هایی در مورد سقف مالکیت شرکت توسط افراد حقیقی و حقوقی وجود دارد.همچنین سهام دار به نسبت مالکیت خود در مجمع عمومی شرکت دارای حق رای است.در کشورهای دیگر، شرکت می تواند سهام عادی منتشر کرده ولی آن را به فروش نرساند.همچنین شرکت قادر به بازخرید سهام خود است.از طرفی رابطه ی مستقیمی بین تعداد سهام منتشره و سرمایه ثبت شده شرکت وجود ندارد.تمامی این موارد براساس قوانین ایران ممنوع هستند.

سهام ممتاز

سهام ممتاز نوعی سهم است که از سود مشخصی برخوردار است.به عنوان مثال سهام ممتازی که دارای سود ده درصد بوده و ارزش آن ۱۰۰۰ریال است در آخر سال مالی ۱۰۰ ریال سود دریافت خواهد کرد.همچنین سهام ممتاز از نظر پرداخت سود بر سهام عادی اولویت داشته و پس از پرداخت سود سهام ممتاز، سهام عادی سود دریافت خواهند کرد.معمولا سهام ممتاز در مجمع عمومی شرکت دارای حق رای نیست.

حق تقدم

شرکت های بورسی می توانند به منظور توسعه ی فعالیت های خود افزایش سرمایه دهند.افزایش سرمایه به روش های گوناگونی انجام می شود.یکی از روش های افزایش سرمایه که به آن افزایش سرمایه از محل آورده ی نقدی گفته می شود، با انتشار حق تقدم انجام یکی از رو می گیرد.شرکت به میزان درصد افزایش سرمایه، گواهینامه ی حق تقدم منتشر می کند و آن ها را به سهام داران خود می در این روش دهد.به عنوان مثال فرض کنید شرکتی دارای ۱۰۰۰سهم است و ۵۰ درصد افزایش سرمایه دهد.در این حالت هر کسی به تعداد نصف سهام خود حق تقدم دریافت می کند.یعنی کسی که ۲۰ سهم داشته، ۱۰گواهی حق تقدم دریافت می کند.حال سرمایه گذار با سه انتخاب روبروست:یا در مهلت مقرر به ازای هر حق تقدم مبلغ ۱۰۰۰ریال به حساب شرکت واریز کرده و در افزایش سرمایه،شرکت می کند.پس از گذشتن مدتی، حق تقدم سهامدار فوق به سهام عادی تبدیل می شود.در حالت دوم، سهام دار می توان در زمان مشخص شده، گواهی حق تقدم خود را مانند سهام عادی در بازار بورس به فروش برساند.در این صورت وی مبلغ فروش را دریافت می کند و دیگر در افزایش سرمایه، شرکت نخواهد داشت و حق تقدم به خریدار منتقل می شود.محدودیت های خرید و فروش حق تقدم با سهام عادی فرق می کند.در حالت سوم، سهام دار هیچ کاری انجام نداده و خود شرکت پس از پایان مهلت قانونی می تواند حق تقدم را به فرد دیگری فروخته و پس از کسر مبلغ مجاز، مانده ی فروش را به سهام دار دهد.

سهام جایزه

روش دیگر برای افزایش سرمایه، انتشار سهام جایزه است.در این روش شرکت اندوخته ی نقدی خود را که طی سال های گذشته به دست آورده به سرمایه تبدیل می کند و درنتیجه سهامداران نباید مبلغی پرداخت کنند.این روش را افزایش سرمایه از محل مطالبات نیز می گویند.سهام منتشر شده در این حالت سهام جایزه نام دارد.

اوراق مشارکت

روشی برای تامین مالی پروژه های شرکت است.شرکت پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم می تواند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشارکت نماید.اوراق مشارکت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند که در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود.اوراق مشارکت دارای تاریخ سررسید هستند که در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشارکت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشارکت)به مالک اوراق پرداخت می شود

.برخی از اوراق مشارکت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند.در کشورهای دیگر اوراق مشارکت در انواع بیشتری منتشر شده و نام آن نیز اوراق قرضه است.

مشتقات(Derivatives)

ابزار مشتقه اوراق بهاداری هستند که به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن ها براساس دارایی اصلی دیگری تعیین می شود ابزار مشتقه، او.به عبارت دیگر براساس یک دارایی اصلی یا زیربنایی، اوراق بهاداری فرعی ایجاد می شود.این اوراق بهادار با وجود آن که ارزش ذاتی ندارند ولی مانند یک اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می شوند.ابزار مشتقه ی بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند ولی مهم ترین آن ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی هستند که در ادامه به طور خلاصه شرح داده می شوند.

اختیار معامله(Option)

اختیار معامله نوعی اوراق بهادار است که در بازار بورس ایران وجود ندارد.اختیار معامله دو نوع کلی دارد:

Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش.به طور کلی قراردادهای اختیار دربرگیرنده نوعی حق هستند که می توان در صورت لزوم از آن ها استفاده کرد.در قرارداد اختیار خرید، خریدار حق خرید اوراق بهاداری را در زمانی مشخص می خرد (اختیار فروش نیز به همین شکل است)به عنوان مثال فرض کنید فردی حق خرید ۱۰۰۰سهم شرکتx را طی سه ماه آینده در قیمت ۱۲۰ تومان به قیمت ۲۰۰ تومان می خرد.طی سه ماه آینده سهم x تغییرات زیادی خواهد کرد.حال فرض کنید در زمان سررسید قیمت سهم افت کرده و ۱۰۰تومان باشد.درنتیجه اختیار خرید برای خریدار سودی نخواهد داشت زیرا وی می تواند سهم را ۱۲۰تومان بخرد.دراینحالت وی ۲۰۰ تومان (بهای اختیار خرید)را از دست داده است.حال اگر در زمان سررسید قیمت سهام ۲۵۰تومان باشد، خریدار می تواند اختیار خود را اعمال کرده و سهم را به قیمت۱۲۰تومان از فروشنده اختیار خرید بخرد و در بازار۲۵۰تومان بفروشد.توجه داشته باشید که دارنده اختیار خرید مختار است که سهام را بخرد ولی فروشنده ی آن مجبور است که سهام را بفروشد.همین داستان در مورد اختیار فروش نیز وجود دارد.از نظر اعمال حق اختیار معاملات به دو دسته اروپایی و آمریکایی تقسیم می شوند.اختیار معاملات اروپایی را فقط می توان درزمان سررسید اعمال کرد ولی در مورد آمریکایی ها طی هر زمانی قبل از سررسید امکان اعمال وجود دارد.مباحث مرتبط با اختیار معاملات پیچیده تر از سهام عادی بوده و سناریوها و حالات بسیار متعددی را شامل می شود . هدف از چنین ابزاری افزایش نقدشوندگی بازار، پوشش خطر برای معاملات سهام و کاهش هزینه ی سهام داران است.به عنوان مثال فرض کنید شما اختیار فروش ۱۰۰۰سهم شرکت x را در قیمت ۲۰۰ تومان به قیمت ۵۰۰تومان بخرید ( قیمت کنونی ۲۲۰ تومان است).اگر طی سه ماه آینده قیمت سهم به ۱۱۰تومان برسد شما می توانید اختیار فروش خود را اعمال کرده و سهم خود را به فروشنده ی اختیار فروش، ۲۰۰تومان بفروشید و از بازار ۱۱۰تومان بخرید.در چنین حالتی شما در هر سهم ۹۰تومان سود کرده اید.به عبارت دیگر شما از کاهش قیمت سهم سود کرده اید!در حالت های پیچیده تر می توان چندین اختیار معامله را ترکیب کرد و نوعی استراتژی بوجودآورد .(به عنوان مثال حالتی ایجاد کرد که اگر قیمت سهمی تا سه ماه بعد بین ۱۰۰تا۳۰۰ تومان بود شما سود کرده و در غیراینصورت فقط مبلغ پرداختی بابت اختیار معامله را از دست دهید.چنین ابزاری را ابزار مشتقه می گویند زیرا خود ماهیتی مستقل ندارند و برای سایر اوراق بهادار از قبیل سهام عادی، شاخص و قراردادهای آتی تعریف می شوند.بیشترین کاربرد اختیار معامله برای سهام عادی و شاخص است.

قرارداد آتی(Future)

قرارداد آتی ابزار مشتقه ی است که بیشتر برای بازار کالاها، شاخص و ارز کاربرد دارد.در قرارداد آتی دو طرف معامله قرار می گذارند که در زمانی مشخص (مثلا سه ماه آینده)و با قیمتی معلوم ابزار مورد معامله (کالا یا ابزارهای مالی)را معامله کنند.برخلاف اختیار معامله، در اینجا نوعی تعهد وجود ندارد.معمولا قراردادهای آتی منجر به تحویل فیزیکی کالا نشده و به صورت نقدی تسویه می شوند.

یکی از کاربردهای اصلی قراردادهای آتی پوشش خطر در معاملات دیگر است:

فرض کنید شما معامله ای با یک شرکت خارجی به ارزش صد میلیون یورو دارید.قرار است پول چهار ماه دیگر پرداخت شود طی این چهار ماه تغییرات قیمت یورو می تواند برای شما بسیار خطرناک باشد.پس با خرید قرارداد آتی صد میلیون یورو در قیمتی معلوم (مثلا ۱۳۵۰تومان)برای چهار ماه دیگر شما خود را در برابر تغییرات قیمت یورو مصون کرده و بهتر می توانید برنامه ریزی کنید.البته افراد زیادی نیز به صرف کسب سود از تغییرات قیمت وارد بازار قراردادهای آتی می شوند.در زمان انجام معاملات قراردادهای آتی شما باید درصدی از مبلغ قرارداد را که توسط بورس تعیین می شود به عنوان ودیعه نزد بورس در زمان انجام معاملات بسپارید. قرادادها هر روز تسویه می شوند و درنتیجه اگر تغییرات قیمت به نفع شما باشد ودیعه ی شما افزایش یافته و در غیراین صورت قراردادها صورت ودیعه ی شما کاهش می یابد.اگر مبلغ ودیعه کمتر از آستانه ای مشخص شود، باید میزان ودیعه را تا حد اولیه افزایش دهید.در هر زمانی قبل از سررسید قرارداد، می توانید با معامله قراردادی در جهت مقابل از بازار خارج شوید (مثلا اگر قرارداد خرید ۱۰۰ میلیون یورو را برای سهماه بعد خریده اید می توانید یک ماه بعد با فروش قرارداد خرید صد میلیون یورو، از بازار خارج شوید.

صکوک

نوعی اوراق قرضه ی اسلامی است که براساس موازین شرع طراحی شده است.ساختار پرداخت بهره ی اوراق قرضه ی غربی مطابق با موازین شرعی نیست.ناشر اوراق صکوک، گواهی ای را به سرمایه گذاران می فروشد و سپس آن را با قیمتی مشخص دوباره از خریداران اجاره می کند.همچنین فروشنده تعهد می کند در تاریخی مشخص، اوراق را با قیمتی معلوم از خریداران بازخرید کند.ناشر اوراق صکوک باید ارتباطی مشخص و واضح بین بازده و وجه نقد ناشی از فعالیت ها با دارایی خریداری شده ایجاد کند.به عبارت دیگر، تامین مالی باید مبتنی بر دارایی مشهود باشد.